Skopje Jazz Festival (16.10 - 19.10)

Written by Irena Stevanovska and Filip Bukrshliev
Рецензијата е оригинално објавена на freejazzblog.org | The review is originally published on freejazzblog.org

(Филип)
Да бидеме искрени уште од самиот почеток, Скопскиот Џез Фестивалот е едно од оние чудесни недоразбирања на цивилизацијата. Во земја која решила бавно и методично да се самоуништува, во место каде што големата државна машинерија на субвенционирана просечност вергла без престан, потхранувајќи ја Оргијата на Лош Вкус што го држи целиот систем да не се распадне – секој октомври, како некаква космичка дупка во реалноста, се случува нешто убаво. Расцеп. Неколку ноќи на славење и неограничен увид во Царството на Звукот. Како универзумот накратко да доаѓа при себе и вели: „Добро... еве, ќе ви дадам едно добро нешто“

Како џез музичар – или, уште полошо, како џез музичар со изразена наклонетост кон импровизираната музика – никогаш не сум платил ниту еден денар за да влезам на овој фестивал. Ниту еден од моите колеги исто така. Сите овие години. И не само тоа: додека локалните емисари на криминалната моќ, безбројните сомнителни амбасадори, опортунистичките добротвори на убавата уметност, премногу ентузијастичните сопственици на плацови за половни автомобили и неколкуте залутани украси на џет-сетот си седат на своите платени места, фестивалот секогаш нè воведува нас – џез чудаците без скршен денар во џеб – директно во ВИП ложата. Знаете, се грижат за Нас. Таму имаме прилика да го доживееме фестивалот од поинаква, возвишена перспектива – да се сретнеме со Вадада Лео-Смит (Wadada Leo Smith), Хамид Дрејк (Hamid Drake) или Мери Халворсон (Mary Halvorson) – додека некое кутро културно аташе стои надвор на дождот, нервозно пушејќи ја својата цигара со изразита дипломатска резигнација. Целосна инверзија на природниот поредок. Мала победа на бунтовниците.

Токму во тоа лежи најголемата доблест на Скопскиот џез фестивал: во неговата едукативна вредност за секого што сака да создава звук со инструмент. Секоја година имаш прилика да слушнеш и запознаеш некој како Ентони Бракстон (Anthony Braxton) или Кен Вандермарк (Ken Vandermark), и кога ќе се вратиш дома после тоа, нешто суштинско во тебе одбива да продолжи со ритуалот на покорноста. Нема повеќе да свириш како што те учеле во школо, како што ти трубеле дека постои само еден, „правилен“ начин да се прави ова. Толку е ослободувачки, толку е важно да го имаш тоа на редовна база – и не е ни чудо што Скопје денес има толку силно јадро на музичари кои се занимаваат со џез и импровизирана музика.

Оваа година се одржа 44-тото издание на фестивалот, со диво еклектична, но мајсторски курирана програма што се преливаше низ четирите фестивалски вечери. Првата вечер ја отвори пијано триото на Анджеј Јагожински (Anrdrzej Jagodzinski Trio); втората вечер го спои екстатичниот гениј на Марк Рибо (Marc Ribo) во соло формат со ансамблот Ethnic Heritage на Кахир Ел’Забар (Kahir El’ Zabar). Третата вечер ја доживеавме скандинавската комбинација на After the Wildfire Quartet со Арве Хенриксен (Arve Henriksen) и Јан Банг (Jan Bang), по што настапи Горан Кајфеш со Tropiques (Goran Kajfeš Tropiques). Завршната вечер, експлозивниот крај, беше резервирана за дуетот на Силви Курвоазије (Sylvie Courvoisier) и Вадада Лео-Смит (Wadada Leo Smith), по кои настапи огнениот Џејмс Брендон Луис и Молекуларниот Квартет (James Brandon Lewis Molecular Quartet).

Заедно со Ирена ќе се обидеме да ги пренесеме импресиите, звуците и духовите на овогодинешниот фестивал.

Andrzej Jagodzinski Trio. Photo by Zdenko Zdepe Petrovski 

Прв Ден (16.10.25) (Ирена)

Секогаш е задоволство да се биде дел од првиот ден на Џез Фестивалот во скопје – постои тоа познато возбудување дека те очекуваат четири дена со одлична музика. За многумина од нас љубители на џезот, тоа значи можност да ги слушнеме некои од нашите омилени изведувачи во живо, а понекогаш и да откриеме нови. Атмосферата пред концертите е секогаш посебна. Ние сме народ што сака да пие и да разговара надвор пред почетокот. Но исто така, од некоја причина, народ што сака отворања на настани — секогаш се доживувани како некоја голема церемонија. Програмата на првиот ден најчесто е курирана за да угоди на поширока публика, што е разбирливо. Отворањето обично звучи повеќе мејнстрим, подостапно, пред нештата постепено да се развијат во авангардниот дух на Скопскиот џез фестивал каков што го знаеме.

Настапот на триото на Анджеј Јагожински беше токму тоа — мирно, достоинствено отворање понесено од брилијантноста на сите тројца музичари. Свиреа џез интерпретации на Бах, Шопен и други класични композитори, и беше очигледно дека пијаното на Анджеј е дел од него. Начинот на кој свиреше беше толку течен и природен, што изгледаше речиси без напор — онаа леснотија што доаѓа само по поминати многу години со инструментот. Помладата публика изгледаше помалку воодушевена, можеби затоа што настапот не звучеше целосно ново или експериментално. Секогаш копнееме по звуци што ќе го извртуваат познатото, што ќе нè изненадат, што ќе внесат енергија. Но голем дел од публиката го сакаше тоа што го слушна — и можам да разберам зошто. Беше убаво на свој начин — елегантно и мирно. Како воведен настап, функционираше совршено. Полека нè воведе во ритамот на фестивалот. Без лудило, само со мек и сигурен звук.

National Jazz Orchestra. Photo by Zdenko Zdepe Petrovski

Вториот концерт од првата вечер беше настапот на Националниот џез оркестар, придружен од извонредниот тромбонист Луис Бониља и диригиран од Зиги Фигл. Националниот оркестар сè уште е релативно нов на сцената, но веќе имаат свирено повеќе концерти со музичари од различни земји. Секоја година, Џез фестивалот ја доделува наградата за најдобар млад џез музичар во Македонија, а оваа година таа му припадна на пијанистот на оркестарот — Гордан Спасовски.
Кога сите деветнаесет музичари излегоа на сцената, атмосферата целосно се промени од претходниот концерт. Почнаа со оркестрална композиција (секако), постепено градејќи ја енергијата. Толкав број луѓе на сцената целосно го сменија просторот и впечатокот на кој сме навикнати на фестивалот. Јас лично не сум голем љубител на биг-бенд формации — за мене тоа често знае да биде „премногу“. Но публиката очигледно уживаше, затоа што, како што спомнав, првата вечер обично носи „понормален“ тип музика. Имаше една композиција предводена од Луис Бониља што особено се истакна. Бавна и атмосферична, со скандинавска џез нијанса во дувачката секција. Во одредени моменти, тромбоната дури звучеше како нешто извадено од јапонски џез албум. Таа бавност совршено прилегаше, поврзувајќи се со смиреноста од претходниот концерт и создавајќи чувство на мир и типично есенско расположение. Потоа продолжија со оркестарски џез. Се гледаше дека Зиги Фигл навистина ужива да работи со оркестарот — а не е ни првпат што соработува со нив.

Marc Ribot. Photo by Zdenko Zdepe Petrovski

Втор Ден (17.10.25) (Филип)

Втората вечер започна со господинот Марк Рибо, наместен точно на средината од сцената, изгледајќи како човек кој против своја волја бил довлечкан низ задната врата, мрморејќи го своето извинување пред публиката дека бил новајлија во овој кантавторски фазон на чувствителниот белец со гитара. Ќе бидам искрен — не сум голем обожавател на неговиот последен албум, токму оној поради кој сега скока од земја во земја и свири пред нас. Да речеме дека бев малку скептичен околу тоа дали навистина ќе уживам во тоа што ќе го слушнам. Но тој веднаш веднаш ги спакува моите очекувања и ги прати дома – недвосмислено уверувајќи ме дека сум во добри раце, дека ќе бидам мајсторски „опслужен“ од еден искусен, иако неволен, трубадур. Концертот го започна со нешто што изгледаше како преквакано укулеле, кое во рацете на Рибо се тресеше, лаеше и гребеше — од каубојски акорди до распарчени спазми во стил на Дерек Бејли (Derek Bailey). И тоа беше неговиот модус операнди за целата вечер. Без разлика дали ја земаше акустичната гитара, перверзно дисторзираната електрична или чудното укулеле – евангелието на вечерта се состоеше во оваа необична дихотомија: народниот пејач се среќава со џез егзорцистот. Со неколку стихови позајмени од Гинзберг (Ginsberg), малку суво духовита приказна за публиката, неколку вообичаени шеги за актуелната американска власт – никогаш досега не сум уживал толку кога на увце ми свири „чувствителен белец“. Марк Рибо има иднина како трубадур.

Kahil El’Zabar and his Ethnic Heritage Ensemble. Photo by Zdenko Zdepe Petrovski

Потоа – БУМ! – вториот дел. Кахил Ел’Забар и неговиот Ethnic Heritage Ensemble се појавија на сцената како некаква елементарна сила повикана од колективното несвесно. Можеше да се почувствува тектонско поместување, и како празните фрази од нивниот промо-материјал – тие вообичаено бесмислени маркетиншки зборови како „хипнотично“ и „духовно“ – одеднаш ги покажуваат своите заби и започнуваат да касаат. Ел’Забар (El’ Zabar) свиреше на мбира и повремено на тапани, Кори Вилкс (Cory Wilkis) на труба, Алекс Хардинг (Alex Harding) на баритон саксофон и Ишмаел Али (Ishmael Ali) на виолончело. Тие не изведуваа композиции, тие повикуваа временски непогод. Воздухот ја смени својата густина, стана леплив; звукот леташе како уморна птица низ топлотен удар. Секој замав на перкусиите, секое стенкање на баритон саксофонот, секој плач на трубата – звучеше древно и промислено. Би се заколнал дека микрофоните беа исклучени, но салата, иако прилично голема, им припаѓаше само ним. Сцената изгледаше како диорама на која четири исклучително софистицирани улични мачори што со совршена грациозност си ги мавтаат опашките и уживаат во нивниот колективен џагор. Во еден момент се интонираше Lonely Woman. Можеби и некоја композиција од Вејн Шортер (Wayne Shorter). Неколку оригинални композициу. Кој да знае? Не е ни важно. Важно е што токму вакви треба да бидат џез настапите што се занимаваат со традицијата – по нив слушателот останува да мрмори сам во празнината, како некој побудален тикток мистик. Исклучителен концерт.

Трет Ден (18.10.25) (Ирена)

After the Wildfire Quartet. Photo by Zdenko Zdepe Petrovski

Третата вечер започна со After the Wildfire Quartet. Скандинавскиот квартет се качи на сцената и веднаш се стопи во звукот. Дури и името на бендот навестуваше што нè очекува – музика што звучи како тишината по разорувањето.

Концертот почна со бавно, меланхолично дело — воздухот беше тежок и шуплив. Трубата на Арве Хенриксен ја носеше целата тежина на тагата, секој тон натопен во молк. Почетокот звучеше како самата смрт на природата: сè оголено, испразнето.

Но како што концертот траеше, нешто суптилно почна да се менува. Малку по малку, звуците се враќаа, како природата повторно да учи да дише после катастрофата. Фрагменти од живот повторно се појавуваа, несигурни, тивки, но живи. Во средината на сетот, сè се отвори во пејзаж што наликуваше на степа — широк, празен, но со бавно будење кое се случува во него. Музиката се движеше низ тој простор со чудна нежност, како лекувањето на природата да се случува и во слушателот. Кога заврши, многумина рекоа дека никогаш не чуле нешто слично во живо. Тоа беше едно од оние ретки искуства што допираат длабоко — тивко обновување на душата после бурен настан.

Goran Kajfeš Tropiques. Photo by Zdenko Zdepe Petrovski

А потоа, поголем состав — Горан Кајфеш Тропик, деветчлен бенд кој стапна на сцената. Со прекрасна постава: две виолини, виола, виолончело, тапани, бас, пијано, некаков мистериозен синтисајзер што не успеав да го видам добро, и самиот Кајфеш на труба и Moog. На почетокот музиката звучеше малку академски, прецизно, скоро ученички. Но кога се вклучи Moog-от, сè се смени. Неговиот тон беше хипнотичен, внесувајќи жива боја што го подигна целиот настап на друго ниво. Жичаната секција понекогаш потсетуваше на Стив Рајх (Steven Reich) — повторлива, но полна со живот — додека басот држеше стабилна, богата линија под неа. Пијанистот можеби ми беше омилен, течен и интуитивен, создавајќи прекрасни текстури и на пијано и на синтисајзер. Тоа беше навистина силен настап. Виолинистите беа локални македонски уметници што првпат се приклучија на бендот, и внесоа посебна топлина во звукот. Совршен начин да се заокружи третата вечер, оставајќи енергијата природно да се раствори во расположението за она што следеше утредента.

Четврти ден (19.10.25) (Филип)

Sylvie Courvoisie and Wadada Leo-Smith. Photo by Zdenko Zdepe Petrovski

Последната вечер од фестивалот беше... нешто сосема друго. Недела — денот на локалните избори во Македонија. Пред салата, воздухот пукаше од евтини огномети и месестите тапи удари на истрели-што-не-се-истрели, КА-ПАУ експлозии што одекнуваа во далечината — див саундтрак на разноразни криминални банди што слават уште четири години слободен опсег на демонкратија. Совршен звучен пролог за историската вечер што ја очекуваше фестивалот.

И тогаш — тие се појавуваат. Силви Курвоазиe и Вадада Лео Смит, две познати фигури што излегуваат од пригушеното светло на сцената, подготвени да ги крстат сите присутни. Нивниот најнов дуо-албум Angel Falls [Intakt] брзо се воспостави како моето омилено свето писмо годинава. Постојано има нешто интересно во оваа спојка: иако и двајцата свират во слични формации — а Вадада има и тие исклучителни ECM изданија со Виџеј Ајер (Vijay Ayer) — некако токму заедно го достигнуваат своето дефинитивно издание, како никогаш да не сум чул подобар Вадада или подобра Силви од оваа комбинација.
Во живо, тие се сосема други суштества... подвижни, разиграни, лактите летаат, пијаното трпи удари, разни уреди зујат во нејзините увиди, трубата се издига, лебди, па застанува, па пак тргнува. Потоа — кратка пауза, бидејќи изборната прослава надвор се засилува и ја пробива звучната изолација на салата, огромно БУМ! БУМ! го разнишува просторот — Силви започнува со невообичаено нежна и мелодична линија, Вадада се вклучува, неподносливата емоционална напнатост расте, се шири, се издига — речиси како вонтелесно искуство. Можеби и ќе ја реплицираат експлозијата внатре. Потоа — краток, нем знак меѓу нив, едно мало кимнување — и готово. Совршено!

James Brandon Lewis Molecular Quintet. Photo by Zdenko Zdepe Petrovski

Последниот концерт ќе биде најкраткиот впечаток. James Brandon Lewis Molecular Quintet. Ги знаете вие. Ги знам јас. Сите во радиус од два километри ги почувствуваа. Нема што многу да се додава. Човекот не дува во саксофон — тој преместува воздух, ги прередува атомите во моментална заповедна присутност. Едноставно... се предаваш.
А таму е и Аруан Ортиз (Aruan Ortiz) на пијано, со својата способност да издлабува сложена геометрија од најлудите комбинации на звуци. Во таа оска Брендон Луис / Ортиз има нешто што веднаш потсетува на легендарната хемија и аура на Колтрејн (Coltrane) / Тајнер (Tyner) — двоглавиот, врескачки чудовишен дух. Со години нè дресираат, како Павлови кучиња, да лигавиме на вакви стимули. Лигавам, велам.
И да, концертот беше Фантастичен. Свиреа главно материјал од нивниот најнов албум Abstraction is Deliverance [Intakt], но живата изведба го анулираше концептот „само балади“. Без нежни медитации — само апсолуција преку согорување. Џејмс врескаше и гореше низ целиот сет, сите свиреа долги сола, интензитетот беше над МАКС... Само се надевам дека некој го снимил настапот, за во некоја иднина, 50 години подоцна, некое дете да седи пред нотното столче и да се обидува да ги фати тие невозможни транскрипции, додека наставникот стои покрај него и очајно вика: „Не, не... вака се прави!“

---

Introduction (by Filip)

Lets face it, right off the gate – Skopje Jazz Festival is one of those miraculous misfires of civilization. In a country bent on slow and methodical self-destruction, a place where the State's grand machinery of subsidized mediocrity hums day-in-day-out, fueling the Orgy of Bad Taste that keeps the whole place from simply disintegrating – every October, like some shaggy cosmic loophole, something beautiful happens. A Rupture. A few nights of celebration and unhindered insight into the Realm of Sound. It's as if the universe itself briefly comes to its senses and says: "Alright... there you go, you can have this one good thing."

As a jazz musician – or, to make things even worse, as a jazz musician with a predominant affinity for improvised music – I've never paid a single denar to enter this festival. None of my fellow colleagues have. All. These. Years. And not only that: while the local emissaries of criminal power, the countless shady ambassadors, opportunistic benefactors of the fine arts, overly enthusiastic owners of used-car lots and the few misplaced ornaments of the jet-set stay put in their regular, paid-for seats, the festival always ushers us, the penniless free-jazz weirdoes, into the VIP lounge. You know, they've got us Covered. There we get to witness the festival from a superior, elevated perspective – meet Wadada Leo-Smith, Hamid Drake or Mary Halvorson – while some cultural attaché stands outside in the drizzle, chain-smoking in quiet diplomatic despair. It's a total inversion of the natural order. A small rebellion.

Exactly this is the biggest virtue of Skopje Jazz Festival: the educational value that it has for everyone who wants to produce sound with an instrument. Every year you get to hear and meet someone like Anthony Braxton or Ken Vandermark, and when you come home after that, something fundamental in you refuses to obey. You will not play as they instructed you in school, as you were taught that there is only one, the right way to do this. It is so liberating, so vital to have that on a regular basis, and it is no wonder why Skopje now has such a strong core of musicians who dabble in jazz and improvisational music.

This year it was the 44th edition of the festival, with a wildly eclectic but masterfully curated line up that ebbed and flowed across its four nights. The first night was opened with the piano trio of Andrzej Jagodziński; the second night paired the ecstatic genious of Marc Ribot in a solo format with the Kahir El'Zabar's Ethnic Heritage Ensemble. The third night we got to witness the Scandinavian pairing of After the Wildfire Quartet with Arve Henriksen and Jan Bang, followed by Goran Kajfeš Tropiques. The closing night, the explosive ending was reserved for the duet of Sylvie Courvoisier and Wadada Leo-Smith, followed by the fiery James Brandon Lewis Molecular Quartet.

Together with Irena we'll try to bring the impressions, sounds and ghosts of this year's festival.

Day One (16.10.25) (Irena)

The first day of the Jazz Festival in Skopje is always a great delight to be part of, the familiar excitement of knowing that you will enjoy four days of great music. For many of us jazz lovers, it means listening to some of our favorite artists live, and even discovering new ones. The atmosphere before the concerts is always special. We are a nation that loves to drink and talk outside before concerts. But also, for some reason, one that loves openings of events, everyone treats it as some sort of ceremony. The program on the first day often tries to please a broader audience, which is understandable. The opening night usually feels more mainstream, more accessible, before things start to unfold toward the avant-garde side of the Skopje Jazz Festival as we know it.

The performance of Andrzej Jagodzinski Trio was exactly that, a calm, respectful opening carried by the brilliance of all three musicians. They played jazz interpretations of Bach, Chopin, and other classical composers, and it was clear that Andrzej’s piano was part of him. The way he played was so fluid, so natural, that it looked almost effortless, the kind of ease that only comes from years of becoming one with your instrument. The younger crowd seemed less impressed, maybe because it didn’t feel fully new or experimental. We’re always craving sounds that twist things, that surprise us, that bring energy. But a big part of the audience loved it, and I can understand why. It was beautiful in its own way — elegant and calm. As an opening act, it worked perfectly. It slowly eased us into the rhythm of the festival. No madness yet, just a soft, confident sound.

The second concert of the first night was the National Jazz Orchestra, joined by the great trombone player Luis Bonilla and conducted by Sigi Fiegl. The National Orchestra is still pretty new on the scene, but they’ve already played a number of concerts with musicians from different countries. Every year, the Jazz Festival gives an award for the best young jazz musician in Macedonia, and this year it went to the orchestra’s pianist, Gordan Spasovski.
When all nineteen musicians came out on stage, the atmosphere completely shifted from the previous concert. They started with an orchestral piece (of course), gradually building up the energy. Having so many people on stage completely changed the setup from what we’re used to seeing at the festival. I’m not so much into big bands, for me personally, it often just feels like too much. But the audience seemed to enjoy it, because, as I mentioned, the first night usually carries the more “normal” kind of music.
There was one track led by Luis Bonilla that stood out. Slow and atmospheric, with that Scandinavian jazz vibe in the brass section. At moments, the trombone even sounded like something out of Japanese jazz. The slowness of the piece felt right, connecting back a bit to the calmness of the previous concert, giving a sense of peace and a very autumn-like mood. After that, they continued with orchestral jazz. It seemed like Sigi Fiegl truly enjoyed working with the orchestra, and it’s not his first time collaborating with them, after all.

Day Two (17.10.25) (Filip)

The second evening started with Mr. Marc Ribot, planted dead center of the stage, looking like a man who, against his will, was dragged through the back door, mumbling an apology to the audience for being new to the sensitive-white-male-with-guitar shtick. I'll be honest, I’m not a big fan of his latest record – the reason he is hopping around the continent and playing in front of us. Let’s just say that I was a bit skeptical about the possibility for a particularly high level of aural enjoyment on my behalf. But this kind of entrance flipped the script right away and ensured me that I was in good hands, that I was going to be expertly handled by a seasoned albeit reluctant troubadour. He started the concert with a slightly overgrown ukulele that in the hands of Mr. Ribot convulsed, yelped and shimmered – from cowboy chords to fractured Derek Bailey spasms. And this was the modus operandi of the whole concert. No matter if he picked up the acoustic guitar, the perversely oversaturated electric one or the strange uke – the gospel of the evening was in this unusual dichotomy: the Folk Singer meets the Free Jazz Exorcist. Borrowing few Ginsberg poems here and there, some dry-humored story for the audience, the usual laughs about the current administration – I’ve never enjoyed being serenaded by a "sensitive white male" this much. Marc Ribot has a future as a troubadour.

Then – BOOM! – part two. Kahil El’Zabar and his Ethnic Heritage Ensemble appear on the stage like some elemental force conjured by the collective unconscious. You could feel the tectonic shift, and how the empty platitudes from their promo material, those usually barren marketing buzzwords like Hypnotic and Spiritual - suddenly begin to bite you. El'Zabar plays the Mbira and occasionally the drums, Corey Wilkes on trumpet, Alex Harding on baritone sax and Ishmael Ali on cello. They didn't perform compositions, they summoned weather. The air changed viscosity to something glue-like, sound flew like a tired bird through a heat haze. Every hit on the various percussions, every moan on the baritone sax, every vail of the trumpet – felt ancient and deliberate. I could swear that the mics were turned off, but the fairly large hall belonged just to them. The stage seemed like a diorama of four suave alley cats expertly wagging their tails and busking in their collective banter. At one time Lonely Woman was intonated. Maybe one Wayne Shorter composition. Couple of originals. Who knows? That is unimportant. What is important is that this is how jazz performances that dabble with the tradition should be - after they are done  the listener is left to mumble like a deranged tik-tok mystic, alone into the void. Exceptional concert.

Day Three (18.10.25) (Irena)

The third night opened with After the Wildfire Quartet. The Scandinavian quartet stepped on stage and immediately dissolved into the sound. Even the name hinted at what was to come, music that feels like the quiet after destruction.
It began with a slow, melancholic piece — the air heavy and hollow. Arve Henriksen’s trumpet carried all the weight of sadness, every tone soaked in silence. The opening felt like the death of nature itself: everything stripped bare, emptied out.
But as the concert unfolded, something subtle began to shift. Little by little, sounds returned, like nature learning to breathe again after the burn. Fragments of life reemerged, tentative but alive. In the middle of the set, it all opened into a landscape that felt like the steppes, vast, empty, but awakening. The music moved through that space with a strange kind of tenderness, as if the healing of nature was happening inside the listener too. When it ended, many said they had never heard anything like it live. It was one of those rare experiences that touches something deep — the soul’s quiet renewal after a storm.

And then, a bigger band — Goran Kajfeš Tropiques, a nine-piece ensemble stepping onto the stage. The setup looked beautiful: two violins, a viola, a cello, drums, bass, piano, a mysterious synth I couldn’t quite see, and Kajfeš himself on trumpet and Moog. At first, the music felt a bit scholarly, precise, almost academic. But then the Moog came in, and everything shifted. Its tone was mesmerizing, adding a vivid color that lifted the whole performance to another level. The string section at times echoed Steve Reich, repetitive but alive, while the bass held a steady, rich line underneath. The pianist might have been my favorite, fluid and intuitive, shaping beautiful textures both on piano and synth. It was a genuinely strong performance. The violinists were local Macedonian artists joining the band for the first time, they added a special warmth to the sound. A fitting way to close the third night, letting the energy dissolve naturally into the mood of what was to come the next day.

Day four (19.10.25) (Filip)

The final evening of the festival was... something else entirely. Sunday, the day of the local elections in Macedonia. Out in front of the hall the air crackled with the sound of cheap fireworks and the various meaty thuds of gunshot-adjacent KAPOWs ricocheting out in the distance – the feral soundtrack of miscellaneous criminal gangs celebrating another 4 years of free range demoncracy – a fitting aural prelude to the historic night this festival is about to experience.

And then – they appear. Sylvie Courvoisie and Wadada Leo-Smith, two familiar figures emerging from the dim lights on the stage, ready to baptize everyone in attendance. Their latest duo album, Angel Falls [Intakt] quickly established as the favourite holy scripture for me this year. There is an interesting sensation with this pairing: even though they play in many similar formats, and Wadada has those exceptional ECM releases with Vijay Iyer – they somehow manage to bring out their definitive form when they play together, as if I've never heard of a better Wadada or better Sylvie than this combination. Live, they are a completely different creature. More kinetic... shifting, stirring, elbows flying, hitting the piano, various devices rumble in his insights, the trumpet soars, glides and floats, a sudden stop, and we are off again – then a brief intermission because the election celebration outside intensifies and pierces the hall sound insulation, a huge BANG! BANG! briefly rattles the object – Sylvie starts an unusually delicate and melodic motif, Wadada slides in, the unbearable poignancy of the moment grows, expands, swells, almost like an out-of-body experience, maybe they will replicate the explosion indoors, then they share a sudden nod – tiny, wordless – and they are done. Exquisite!

The last concert will be the shortest impression. James Brandon Lewis Molecular Quintet. You know them. I know them. Everyone within a radius of 2 km felt them. Not much left to add. The man doesn't just blow the horn, he moves air and re-arranges atoms into an instantly commanding presence. You just... surrender. And then, there is Aruán Ortiz on the piano with his ability to carve intricate geometry out of the craziest combinations of sounds imaginable. There is something in that Brandon Lewis/Ortiz axis that instantly evokes the legendary chemistry and aura of the Coltrane/Tyner two-headed screaming monster. We are, nonetheless, groomed through the years like pavlovian dogs to drool on such stimulus. Drool I say. And yes, the concert was Fantastic. They played mostly the material from their latest album, Abstraction is Deliverance [Intakt], but the live setting annuled the only-ballads mission statement of the record. No gentle meditation, only absolution through combustion. James screamed and burned through the set, everyone took extended solos, the intensity was beyond MAX... I just really hope that someone recorded the performance, so in 50 years from now some kid would sit in front of the music stand, trying to chase those impossible transcriptions, with the teacher standing next to him, desperately screaming: "No, no... this is the right way to do it!"

Photos By Zdenko Zdepe Petrovski